Glicerol – właściwości, zastosowanie. Czy jest szkodliwy?

Glicerol (gliceryna) jest związkiem organicznym wykorzystywanym w przemyśle kosmetycznym, farmaceutycznym i spożywczym. Może być zarówno substancją pomocniczą w lekach, jak i samodzielnym preparatem. Jego nadużywanie oraz stosowanie przy niektórych chorobach może być jednak niebezpieczne dla zdrowia.

Glicerol – co to jest za substancja?

Glicerol (znany bardziej jako gliceryna) jest pochodną alkoholi polihydroksylowych (wielowodorotlenowych). W przemyśle spożywczym można spotkać oznaczenie kodem E422. Natomiast nazwa systematyczna glicerolu brzmi: propan-1,2,3-triol. W chemii wzór sumaryczny glicerolu to C3H8O3.

Glicerol – właściwości

Glicerol ma postać gęstej, bezbarwnej i bezwonnej substancji o delikatnie słodkim smaku. Wykazuje właściwości hydrofilowe i higroskopijne. Oznacza to, że może zarówno łączyć się (mieszać) z cząsteczkami wody, jak i je pochłaniać.

Glicerol o stężeniu nieprzekraczającym 25 proc. działa nawilżająco i natłuszczająco. Natomiast powyżej tego poziomu – odkaża i wysusza. Można pozyskiwać go w procesie fermentacji alkoholowej, utleniania propylenu lub jako produkt uboczny przy produkcji biopaliw. Otrzymuje się go również dzięki hydrolizie (będącej wynikiem reakcji z roztworami zasad) tłuszczy roślinnych lub zwierzęcych.

Zastosowanie glicerolu

Glicerol znany jest przede wszystkim, jako składnik preparatów pielęgnacyjnych, tymczasem znajduje szereg innych zastosowań w tym przede wszystkim w przemyśle farmaceutycznym.

Zastosowanie glicerolu w kosmetyce i farmacji

W zależności od branży przemysłu inny jest procentowy udział glicerolu w stosunku do wody w danym produkcie. Dla przykładu – gliceryna farmaceutyczna i spożywcza musi zawierać nie mniej niż 99 proc. czystego glicerolu. Preparaty do stosowania zewnętrznego o działaniu przeciwzapalnym, zawierają natomiast już tylko 85 proc. gliceryny i 15 proc. wody.

Związek ten wykorzystywany jest w farmacji jako substancja pomocnicza – stabilizuje preparaty doustne, np. syropy. Ponadto jest rozpuszczalnikiem w kroplach do oczu. Można go również spotkać w formie leku podawanego dożylnie. Pozwala wówczas obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe oraz wewnątrzczaszkowe.

Gliceryna najbardziej znana jest jednak ze względu na obecność w składzie mydeł, balsamów czy kremów. W kosmetologii jest to bowiem cenny humektant (substancja nawilżająca) oraz emolient (środek ochronny, nawilżający i natłuszczający). Do produkcji wykorzystuje się monostearynian glicerolu jako emulgator kremów o nietłustej konsystencji. Natomiast tripalmitynian glicerolu oraz trioleinian glicerolu sprawiają, że preparaty mają działanie nawilżające i natłuszczające.

Ponadto glicerol można znaleźć w:

• preparatach przeciwzmarszczkowych,
• odżywkach i maskach pielęgnacyjnych do włosów i twarzy,
• tonikach i mleczkach do twarzy,
• pastach do zębów,
• preparatach do czyszczenia uszu,
• kroplach na kolki niemowlęce, 
• roztworach łagodzących stany zapalne (roztwór 85 proc. glicerolu),
• czopkach przeciw zaparciom,
• środkach obniżających temperaturę krzepnięcia.

Glicerol poddany procesowi estryfikacji pozwala uzyskać triazotan glicerolu (nitroglicerynę), który jest wykorzystywany nie tylko do produkcji materiałów wybuchowych. Jest to cenny składników leków rozkurczających naczynia krwionośne.

Glicerol w produkcji domowych kosmetyków

Glicerol kupiony w aptece można wykorzystać do produkcji domowych kosmetyków pielęgnacyjnych. Aby jednak działał natłuszczająco, a nie wysuszająco należy zachować proporcję 1:4.

Jest to także cenny składnik peelingów. Połączenie glicerolu ze zmielonymi ziarnami kawy tworzy preparat złuszczający naskórek. Dzięki temu można przygotować skórę do przyjęcia substancji aktywnych kosmetyków regenerujących czy odżywczych. Warto również zainteresować się gliceryną przed wykonaniem manicure i pedicure. Roztwór 1:3 glicerolu i 2:3 wody zmiękcza skórki przy płytce paznokciowej, co ułatwia ich usuwanie.

Glicerol – czy jest szkodliwy?

Glicerol uważany jest za substancję bezpieczną, jednak jak w przypadku każdego innego związku chemicznego może wywołać skutki uboczne.

Skutki uboczne stosowania glicerolu

Glicerol jest związkiem chemicznym, który w zależności od stężenia wykazuje odmienne właściwości. Z tej przyczyny nie może być stosowany przez każdego! Przy zażywaniu doustnych preparatów mogą wystąpić:

• biegunka,
• podrażnienie odbytu i błon śluzowych układu pokarmowego,
• wzmożone pragnienie,
• uczucie suchości w ustach,
• kołatanie serca,
• ból głowy,
• nudności,
• wymioty,
• podwyższone stężenie glukozy we krwi.

Aby uniknąć przykrych konsekwencji zdrowotnych, należy pamiętać, by nie stosować dawki dobowej przekraczającej jeden gram gliceryny na każdy kilogram masy ciała.

Warto również podkreślić, że stosowanie doustne preparatów zawierających glicerol może być szkodliwe, w interakcji z glikokortykosteroidami, które powodują zatrzymanie wody i sodu w tkankach organizmu oraz nadmierne wydalanie potasu. Podobnie nie należy łączyć gliceryny ze środkami moczopędnymi. Może to bowiem wywołać zawroty głowy, osłabienie oraz przyspieszone bicie serca.

W przypadku stosowania kremów, balsamów i innych kosmetyków zawierających ten związek przez osoby o bardzo wrażliwej skórze, może wystąpić reakcja alergiczna.

Glicerol – przeciwwskazania do stosowania

Glicerol nie jest związkiem chemicznym bezpiecznym dla każdego. Doustne preparaty z gliceryną mogą być wydawane wyłącznie pod ścisłą kontrolą lekarską:

• diabetykom,
• borykającym się z chorobami serca,
• osobom z niewydolnością nerek.

Gliceryny powinni unikać również zawodowi sportowcy. Związek ten został bowiem wpisany w 2010 r. na listę substancji zakazanych, ze względu na zdolność do zwiększania objętości osocza.

Warto również podkreślić, że preparaty dla niemowląt zawierające glicerol (w tym czopki przeciw zaparciom) mogą być stosowane wyłącznie po konsultacji z pediatrą. Nie zaleca się również stosowania kosmetyków zawierających glicerynę w czasie mroźnej zimy. Może to bowiem skutkować bolesnymi pęknięciami skóry.

Bibliografia:

1. M. Cichy, Nowe kierunki wykorzystania glicerolu w przemyśle chemicznym [w:] Przemysł Chemiczny 97 (4), 2018
2. M. Retajczyk, A. Wróblewska, Biomasa – źródło cennych związków organicznych [w:] Wiadomości chemiczne 2017, 71, 3-4
3. M. Urbala, Kremy dla różnych grup wiekowych konsumentów [w:] Kosmetyki – chemia dla ciała, red. Grzegorz Schroeder, Poznań 2011
4. A. Martyna, G. Bartkowiak, G. Schroeder, Kosmetyki nawilżające [w:] Kosmetyki – chemia dla ciała, red. Grzegorz Schroeder, Poznań 2011