Koagulacja – co to jest, na czym polega i jakie ma zastosowanie?

Koagulacja to proces łączenia cząstek, który wykorzystywany jest w wielu dziedzinach gospodarki. Jego korzyści zostały także docenione w medycynie i kosmetyce. Koagulacja jest stosowana przy usuwaniu znamion skórnych, leczeniu nadżerek, endometriozie, nadmiernych krwawieniach z nosa. Proces ten odbywa się z udziałem prądu elektrycznego.

Co to jest koagulacja?

Koagulacja jest odwracalnym lub nieodwracalnym procesem łączenia cząstek, naturalnie występujących w stanie rozproszonym, w zbite, niejednorodne struktury. Koagulacja może rozpocząć się spontanicznie. W zabiegach medycznych i kosmetycznych jest ona natomiast wymuszana czynnikami zewnętrznymi np. prądem elektrycznym.

Na czym polega koagulacja?

Koagulacja to proces przejścia od rozproszonego stanu koloidalnego (czyli tzw. zolu) do stabilniejszej i bardziej zwartej struktury (tzw. żelu). Innymi słowy – zamiana zolu w żel to właśnie koagulacja. Najczęściej o procesie tym mowa jest w odniesieniu do białka. W wyniku samoistnych ruchów cząsteczek lub pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak   np. wysoka temperatura rozpuszczone w wodzie aminokwasy łączą się w większe fragmenty.

Naturalna koagulacja występuje podczas krwawień. Wówczas będący białkiem fibrynogen zmienia się w fibrynę o żelowej strukturze, tamując wypływ krwi w miejscu uszkodzenia tkanki. Inicjatorem tego procesu jest trombina (enzym osocza). Jednocześnie, gdy krwawienie zostanie zahamowane, konieczne jest przywrócenie swobodnego przepływu w uszkodzonych naczyniach. W procesie fibrynolizy część skrzepu zostaje więc rozpuszczona, otwierając pełne światło żył i naczyń włosowatych.

Rodzaje koagulacji

Wyróżnia się dwa typy podziału koagulacji: ze względu na charakter zainicjowania procesu (koagulacja spontaniczna i wymuszona) oraz uwzględniając odwracalność przekształceń (koagulacja odwracalna i nieodwracalna).

Koagulacja spontaniczna jest inicjowana ruchami Browna. Jest to zjawisko polegające na wykonywaniu przez cząsteczki umieszczone w gazie lub cieczy nieregularnych gwałtownych ruchów w efekcie zderzania się ze znacznie mniejszymi cząsteczkami rozpuszczalnika.

Koagulacja wymuszona jest wywoływana czynnikami zewnętrznymi, takimi jak:

• elektrolit (np. roztwór wody z solą),
• koloid o przeciwnym ładunku,
• promieniowanie jonizujące,
• wysoka temperatura,
• środki odwadniające (np. aceton).

O koagulacji odwracalnej można mówić wówczas, gdy po zbiciu cząsteczek w agregaty możliwe jest cofnięcie procesu i przywrócenie stanu rozproszonego. Ma to miejsce np. podczas kontaktu białka z cukrem lub solą. W przypadku koagulacji nieodwracalnej nie jest to możliwe. Dzieje się tak, gdy białko zostanie poddane wpływowi alkoholu lub wysokiej temperatury.

Koagulacja w medycynie estetycznej

W medycynie estetycznej proces koagulacji tkanek znajduje zastosowanie w zabiegach elektrokoagulacji, zwanej również diatermią chirurgiczną. Polega ona na oddziaływaniu na warstwy skóry prądem zmiennym emitowanym przez igłę elektrokoagulacyjną.

Jeśli wykonuje się koagulację głęboką, stosuje się wysoką częstotliwość prądu, a przy koagulacji powierzchniowej – niską. W efekcie tego dochodzi do wypalenia (kontrolowanego poparzenia) warstwy skóry. Ponieważ diatermia chirurgiczna powoduje ból, stosuje się przed zabiegiem maść znieczulającą na bazie lidokainy.

Zastosowanie koagulacji

Zabieg ten wykonywany jest, by:

• usunąć tatuaże i makijaż permanentny,
• usunąć zmiany skórne,
• zlikwidować rozszerzone i popękane naczynka krwionośne i naczyniaki gwiaździste,
• wypalić kurzajki, brodawki, prosaki i przerośnięte gruczoły (potowe i łojowe),
• usunąć nadmierne owłosienie.

Koagulacja w zabiegach ginekologicznych

Koagulacja jest również powszechnie wykorzystywana w medycynie przy wykonywaniu zabiegów ginekologicznych i laryngologicznych.

Koagulacja fotonowa, zwana inaczej fotokoagulacją, obok kriodestrukcji, jest najczęściej wykorzystywaną metodą leczenia nadżerki szyjki macicy. Stosuje się wówczas światło o dużej mocy. Do zmienionego chorobowo nabłonka przykłada się głowicę emitującą laser, w efekcie czego odparowuje woda z komórek nadżerkowych i w konsekwencji ich obumarcie.

Zabieg koagulacji szyjki macicy nie pozostawia blizn, które mogłyby stanowić zagrożenia dla późniejszego utrzymania ciąży czy prawidłowego przebiegu porodu.

Popularna jeszcze kilka lat temu elektrokoagulacja (tzw. wypalanka) wykorzystująca iskrę elektryczną pozostawiała ślady poparzenia, dlatego nie zalecało się tej metody u kobiet młodych.

Do leczenia nadżerek wykorzystuje się także koagulację chemiczną. Wówczas stosuje się roztwory kwasów do zlikwidowania zmienionego chorobowo nabłonka, w którego miejscu będzie mogła odrodzić się zdrowa tkanka. Niestety metoda ta nie wykazuje wysokiej skuteczności, dlatego zabieg musi być kilkukrotnie powtarzany, by całkowicie wyleczyć nadżerkę.

Zjawisko koagulacji ma zastosowanie także w diagnostyce. Przy wykonywaniu kolposkopii pokrywa się powierzchnię szyjki macicy pięcioprocentowym roztworem kwasu octowego. W wyniku oddziaływania tej substancji w miejscach, gdzie występuje nieprawidłowy nabłonek, białko koaguluje i pojawiają się tzw. zmiany octowo-białe.

Koagulacja w laryngologii

Nie tylko ginekologia korzysta z dobrodziejstw, jakie niesie za sobą zdolność łączenia cząstek białka w większe agregaty. Zabieg koagulacji naczynek w nosie pozwala wyleczyć nawracające krwawienia (charakterystyczne m.in. dla choroby Oslera), gdy inne metody nie przynoszą skutków.

Tak jak przy zabiegach medycyny estetycznej, do koagulacji naczynek w nosie wykorzystuje się elektrodę emitująca prąd o wysokiej częstotliwości i niskim napięciu. Wysoka temperatura igły wsuniętej w rozszerzone naczynie powoduje termolizę, czyli poparzenie, w którego wyniku ściany naczynia zostają zniszczone. Skutkiem tak wykonanej koagulacji naczyń przegrody nosa możliwość wystąpienia nagłych krwotoków zostaje znacząco ograniczona.

Źródła:

1. A. Przylipiak (red.), Podstawy medycyny estetycznej. Podręcznik dla studentów kosmetologii, Kresowa Agencja Wydawnicza, Białystok 2014
2. P. F. Góra, Sto lat teorii ruchów Browna, [w:] Foton 91/2005
3. W. Zajączkowska, Kosmetologia wobec problemów cery naczyniowej,Wiolmedica
4. C. O. Hemant, N. Vakharia, Położnictwo i ginekologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019
5. R. K. Mlosek, S. Malinowska, Powikłania po zabiegach zamykania poszerzonych naczyń krwionośnych [w:] Kosmetologia estetyczna 4 / 2016 / vol. 5
6. K. Janda, O. Lech, Cera naczyniowa – przyczyny, pielęgnacja, leczenie, [w:] Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (38)/2014