Maść ichtiolowa (ichtiol) – na co i jak stosować?

Znana od dziesięcioleci maść ichtiolowa do dziś znajduje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu zmian ropnych na skórze. Jest tania i łatwa w użyciu, nie każdy jednak może po nią sięgać. Dla kogo i w jakich sytuacjach maść ichtiolowa jest wskazana, a kiedy nie powinno się jej stosować?

Maść ichtiolowa (Ammonii bituminosulfonatis unguentum FP, 10%) jest lekiem do miejscowego stosowania zewnętrznego, to znaczy na skórę. Substancją czynną maści ichtiolowej jest ichtiol (spotykany także pod synonimicznymi nazwami: ichtammol, ichthammolum, amonowy sulfobituminian, ichtyoleum, litol, bituminol czy isarol).

Maść ichtiolowa – co to jest?

– Podłoże maści zawiera połączenie lanoliny oraz wazeliny żółtej, w równych częściach. W preparatach dostępnych w aptece zastosowanie ma ichtiol pochodzenia syntetycznego, powstały poprzez sulfonowanie oleju lub będący mieszaniną tiokwasów, choć pierwsze terapie, jeszcze w XIX wieku, opierały się na wykorzystaniu naturalnych złóż (sulfonowanego destylatu łupków bitumicznych) – wyjaśnia mgr Joanna Jakóbczyk, farmaceutka, Apteki Medicover.

W 1886 roku niemiecki lekarz dermatolog Paul Gerson Unna po raz pierwszy zaproponował zastosowanie ichtiolu i rezorcynolu w niektórych schorzeniach dermatologicznych. – Ichtammol jest istotnym surowcem farmakopealnym, do dziś wykorzystywanym w recepturze aptecznej, m.in. do sporządzania maści, mazideł, zawiesin, emulsji, past, czopków – wymienia mgr Jakóbczyk.

Najpopularniejszy rodzaj maści ichtiolowej, zawierający 10-procentowe stężenie ichtiolu, ma charakterystyczną lepką, gęstą konsystencję, ciemną, czerwonobrunatną barwę i specyficzny zapach, przypominający woń asfaltu, za który odpowiedzialne są związki siarki. Dla osób źle tolerujących te cechy maści ichtiolowej alternatywą mogą być preparaty dostarczane przez przemysł, na bazie ichtiolu białego.

Farmakopea (kodeks apteczny – urzędowy spis leków dopuszczonych w danym kraju) opisuje ponadto drugi rodzaj maści na bazie ichtammolu: maść ichtiolowo-kamforową (Unguentum contra congelationem, maść przeciw odmrożeniom), która podobnie jak pierwsza bazuje na lanolinie i wazelinie, lecz w składzie ma 15-procentowe stężenie ichtiolu oraz 5-procentowe stężenie kamfory.

Maść ichtiolowa – zastosowanie

– Farmakopea działanie Ichtammolum określa jako słabo odkażające. Ichtiol wykazuje właściwości przeciwbakteryjne i ściągające, słabe przeciwzapalne, przeciwobrzękowe oraz miejscowo rozgrzewające. Maść ichtiolowa znajduje zastosowanie w leczeniu zmian ropnych na skórze, m.in. trądziku (ułatwia odchodzenie ropy ze zmienionych chorobowo miejsc i działa bakteriostatycznie), wyprysków skórnych, owrzodzeń, łuszczycy oraz czyraków – ropnych zakażeń okołomieszkowych wywołanych przez infekcje gronkowcowe; poza 10-procentową maścią ichtiolową często wykorzystuje się także silniejsze postaci recepturowe wykonane z przepisu lekarza – stężenia nawet do 30 proc. w przypadku leczenia czyraków z dużym obrzękiem tkanek – mówi mgr Joanna Jakóbczyk.

Dla uzyskania efektu terapeutycznego należy nałożyć cienką warstwę maści na zmienioną chorobowo skórę, najczęściej dwukrotnie w ciągu doby, o ile lekarz nie zaleci inaczej. Warto pamiętać o kilku środkach ostrożności: unikać kontaktu maści z oczami, po zastosowaniu preparatu dokładnie umyć dłonie, należy też zabezpieczyć maść przed dostępem dzieci oraz przechowywać ją w temperaturze poniżej 25 stopni, chroniąc od światła.

Przeciwwskazania. Kto nie może stosować maści ichtiolowej?

 Maść ichtiolowa, jak każdy lek, może wywołać działania niepożądane, nie muszą one jednak wystąpić u każdego pacjenta. – Ponadto są pewne ograniczenia co do możliwości jej zastosowań – zaznacza mgr Jakóbczyk. – Preparatu na bazie ichtiolu nie nakładamy na otwarte rany czy oparzenia. Należy pamiętać, by podczas aplikacji pomijać zdrową skórę wokół zmiany i nie pokrywać jej maścią, gdyż ze względu na działanie ściągające i lekko rozgrzewające ichtammolu może dojść do miejscowych podrażnień. Ichtiol jednak stosunkowo rzadko je wywołuje, jest natomiast bogaty w dobroczynną siarkę – dodaje farmaceutka.

Według mgr Jakóbczyk z maści ichtiolowej musimy zrezygnować, jeżeli jesteśmy uczuleni na któryś ze składników preparatu (nie tylko na sulfobituminian amonowy, ale np. na składnik podłoża, ponieważ zdarzają się reakcje nadwrażliwości w wyniku kontaktu lanoliny ze skórą). W przypadku podrażnień należy zaprzestać kuracji.

Ograniczeniem do stosowania jest ponadto kryterium wiekowe – maści z ichtiolem nie zaleca się aplikować, bez konsultacji lekarskiej, na skórę u dzieci poniżej 12. roku życia ze względu na brak danych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania. – Z tego samego powodu także kobiety w ciąży oraz karmiące piersią nie powinny samodzielnie sięgać po maść ichtiolową.

Ichtammol wykazuje interakcje m.in. z antybiotykami oraz hydrokortyzonem (co jest szczególnie istotne w recepturze aptecznej) – przy bezpośrednim połączeniu następuje rozkład tych leków związany z zasadowym odczynem ichtiolu. Takie połączenie może mieć wpływ na obniżenie skuteczności terapii np. przeciwbakteryjnej podczas jednoczesnego zastosowania maści z oksytetracykliną (spadek aktywności antybiotyku) – wyjaśnia mgr Joanna Jakóbczyk.

Cena maści ichtiolowej wynosi ok. 3–4 zł za 20 g. Opinie pacjentów potwierdzają, że maść ichtiolowa jest skuteczna na wypryski, trądzik, czyraki, ropniaki.

W razie wątpliwości, czy maść będzie dla nas odpowiednia, warto zasięgnąć porady farmaceuty lub udać się na wizytę do lekarza.