Kwas stearynowy – właściwości i zastosowanie w kosmetologii

Kwas stearynowy to związek chemiczny o szerokim zastosowaniu w przemyśle kosmetologicznym, spożywczym i zabawkarskim. Wykorzystywany jest między innymi do produkcji świec i kredek woskowych. Jakie jest zastosowanie kwasu stearynowego w kosmetologii? Jak odróżnić kwas stearynowy od kwasu palmitynowego i oleinowego?

Co to jest kwas stearynowy? 

Właściwości chemiczne kwasu stearynowego 

Kwas stearynowy (Stearic Acid) to organiczny związek chemiczny o wzorze C17H35COOH, nasycony kwas tłuszczowy o 18-węglowym łańcuchu (stąd inna jego nazwa: oktadekanowy).  

Kwas stearynowy ma stały stan skupienia, jest bezwonny i biały. Nie rozpuszcza się w wodzie, ale rozpuszcza się w alkoholu. Spala się żółtym płomieniem, a jego proces spalania widoczny jest między innymi podczas palenia świecy. 

Kwas stearynowy a stearynian sodu 

Kwas stearynowy wchodzi w reakcję z wodnym roztworem wodorotlenku sodu, tworząc sól sodową kwasu stearynowego, czyli stearynian sodu. Sole wyższych kwasów karboksylowych, czyli kwasu stearynowego (stearynian sodu), kwasu palmitynowego (palmitynian sodu), kwasu oleinowego (oleinian sodu) i to mydła. 

Źródła kwasu stearynowego 

Głównym źródłem kwasu stearynowego jest tłuszcz pochodzenia zwierzęcego, przede wszystkim łój wołowy. Jednak weganie mogą sięgać po kwas stearynowy pochodzenia roślinnego – bogatym źródłem tej substancji jest masło shea i masło kakaowe. 

Jak odróżnić kwas stearynowy od innych kwasów? 

Kwas stearynowy należy do wyższych kwasów karboksylowych, które w swojej budowie mają grupę karboksylową (atomy węgla, tlenu i wodoru). Do grupy kwasów karboksylowych należą także kwas palmitynowy i kwas oleinowy. Kwas palmitynowy, podobnie jak kwas stearynowy jest kwasem tłuszczowym nasyconym, czyli w jego cząsteczce między atomami węgla występują wiązania pojedyncze. Kwas oleinowy jest z kolei kwasem nienasyconym, czyli między atomami węgla w jego cząsteczce występują podwójne wiązania.  

Jak odróżnić kwas stearynowy od kwasu oleinowego? Kwas stearynowy różni się od kwasu oleinowego stanem skupienia (kwas oleinowy jest cieczą) i barwą (kwas oleinowy ma żółtawe zabarwienie). Kwas stearynowy i palmitynowy można odróżnić od kwasu oleinowego w reakcji z wodą bromową lub roztworem manganianu. 

Niektórzy utożsamiają kwas stearynowy ze stearyną. To błąd – są to dwa różne związki chemiczne. Stearyna to mieszanina kwasu stearynowego i kwasu palmitynowego. Wykorzystywana jest do produkcji świec, kauczuku syntetycznego i wyrobów przemysłowych. 

Jakie właściwości kwasu stearynowego wykorzystywane są w kosmetologii?  

Właściwości emulgujące kwasu stearynowego 

W przemyśle kosmetycznym przede wszystkim wykorzystywane są właściwości emulgujące kwasu stearynowego. Oznacza to, że dzięki obecności kwasu stearynowego w kosmetykach, które zawierają w sobie fazę wodną i olejową, fazy te nie rozwarstwiają się (problem rozwarstwiania fazy wodnej i oleinowej widoczny jest w postaci warstwy płynu wytrącającego się i „wypływającego na wierzch kosmetyku”). Dzięki właściwościom emulgującym kwas stearynowy poprawia właściwości kosmetyków – m.in. przedłuża ich trwałość i sprawia, że dłużej zachowują swoje właściwości, w tym zapach, kolor, konsystencję. 

Właściwości zagęszczające kwasu stearynowego 

Kolejną istotną właściwością kwasu stearynowego wykorzystywaną w kosmetyce jest zdolność tego związku chemicznego do zagęszczania i utwardzania innych substancji. To między innymi kwas stearynowy odpowiada za to, że mydło zachowuje swoją formę i się nie rozpada. Właściwości zagęszczające kwasu stearynowego wykorzystywane są także w produkcji tworzyw sztucznych i pasteli olejnych.  

Kwas stearynowy ułatwia aplikację kosmetyków na skórę. Substancja ta sprawia, że dany kosmetyk (np. balsam czy krem) łatwiej nakłada się na skórę i rozciera na niej, przez co zabiegi pielęgnacyjne stają się przyjemniejsze, a działanie kosmetyków jest skuteczniejsze.

Kwas stearynowy jako środek powierzchniowo-czynny 

Kwas stearynowy jest także środkiem powierzchniowo czynnym, czyli zmniejszającym napięcie powierzchniowe cieczy. Mówiąc w uproszczeniu, jest to mechanizm, który umożliwia przenikanie się cząsteczek kosmetyku myjącego (np. mydła lub żelu pod prysznic) z cząsteczkami zanieczyszczeń, które „odrywają się” od powierzchni, do której przylegały. Ta właściwość kwasu stearynowego powoduje, że preparaty, które go zawierają, skutecznie oczyszczają skórę z brudu, sebum i innych zanieczyszczeń. 

Kwas stearynowy jako emolient 

Kwas stearynowy wykazuje właściwości natłuszczające i regenerujące, chroni i odbudowuje płaszcz hydrolipidowy. Stosowanie produktów z kwasem stearynowym chroni skórę przed utratą wody, przesuszeniem, a także działaniem czynników zewnętrznych takich jak niekorzystne warunki atmosferyczne. Naskórek poddany działaniu kwasu stearynowego jest odżywiony i natłuszczony, co zapobiega powstawaniu niektórych schorzeń dermatologicznych (np. egzemy). Kwas stearynowy w produktach pielęgnacyjnych pozwala złagodzić objawy takich chorób jak atopowe zapalenie skóry czy łuszczyca. 

Kwas stearynowy jako składnik anty-aging 

Dzięki właściwościom nawilżającym i natłuszczającym, a także zapobieganiu utraty wody ze skóry, kosmetyki z kwasem stearynowym działają na skórę odmładzająco – zapobiegają powstawaniu zmarszczek, spłycają te istniejące i zwiększają elastyczność naskórka. 

Działanie kwasu stearynowego w kosmetykach 

Podsumowując działanie kwasu stearynowego w kosmetykach, pełni on następujące funkcje: 

• skutecznie oczyszcza skórę z nadmiaru sebum i innych zanieczyszczeń; 
• chroni skórę przed utratą wody (dzięki ochronie naturalnego płaszcza hydrolipidowego); 
• odbudowuje, nawilża i natłuszcza skórę; 
• poprawia jakość kosmetyków – przedłuża ich trwałość, zapewnia łatwiejszą aplikację; 
• wzmacnia właściwości danego kosmetyku, poprawia gramaturę. 

Czy stosowanie kwasu stearynowego jest bezpieczne? 

Badania dotyczące bezpieczeństwa składników kosmetycznych wykazują, że kwas stearynowy jest substancją bezpieczną dla organizmu, a jego stosowanie nie wywołuje skutków ubocznych. Według Amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków kwas stearynowy jest także bezpieczną substancją jako dodatek do żywności. Jego naturalnym źródłem jest smalec, wieprzowina i wołowina.  

W jakich kosmetykach znajduje się kwas stearynowy? 

Kwas stearynowy znajduje się w każdego rodzaju szeroko dostępnych produktach pielęgnacyjnych. Znajdziesz go między innymi w następujących preparatach: 

• kosmetykach do oczyszczania ciała – mydłach, żelach pod prysznic; 
• kosmetykach do oczyszczania twarz – mleczkach do demakijażu, płynach micelarnych, tonikach; 
• kremach do twarzy; 
• kosmetykach do pielęgnacji ciała – balsamach do ciała (w tym balsamach łagodzących podrażnienia po depilacji); 
• kosmetykach do pielęgnacji i stylizacji włosów; 
• piankach do golenia. 

Zastosowanie kwasu stearynowego w innych branżach niż kosmetyczna 

Poza branżą kosmetyczną kwas stearynowy wykorzystywany jest w wielu innych gałęziach przemysłu. Ten związek organiczny używany jest także do wyrobu: 

• świec,  
• kredek świecowych, 
• akumulatorów, 
• kauczuku. 

Źródła:

1. Maj, Marena. 2022. Kwas stearynowy – w jakich kosmetykach można go znaleźć? Jak działa na skórę?, https://uroda.medonet.pl/kosmetyki/kwas-stearynowy-w-jakich-kosmetykach-mozna-go-znalezc-jak-dziala-na-skore/tp2d6bp (dostęp: 15.02. 2023)
2. Wyższe kwasy karboksylowe, Zintegrowana Platforma Edukacyjna, https://zpe.gov.pl/a/wyzsze-kwasy-karboksylowe/D2rR5J162 (dostęp 1.02.2023).