Ugryzienie mrówki – jak je rozpoznać i co zrobić, aby złagodzić pieczenie? 

Choć na terenie Polski nie spotkasz australijskiej mrówki buldoga, której ukąszenie może w kwadrans uśmiercić dorosłą osobę, nie znaczy to, że ukąszenie rodzimej mrówki Formica rufa może pozostać niezauważone. Jest bolesne, może wywołać stan zapalny, a u osób uczulonych – nawet wstrząs anafilaktyczny. 

Ugryzienie mrówki – których polskich gatunków należy się bać? 

Mrówki należą do grupy owadów błonkoskrzydłych, podobnie jak szerszenie, osy czy pszczoły. Tworzą zorganizowane społeczności z przypisanymi rolami. Na świecie żyje aż 8800 gatunków tych owadów. Tylko niektóre wywołują reakcje alergiczne lokalne i układowe. W Polsce odpowiedź układu immunologicznego może wywołać wyłącznie atak mrówki rudnicy (łac. Formica rufa) o charakterystycznym czerwonym kolorze. Spotkać ją można przede wszystkim w lasach. 

Mrówki w domu, ogrodzie, czy lesie można spotkać na całym globie z wykluczeniem obszaru polarnego. Występują wszędzie tam, gdzie mają dostęp do białka, tłuszczu i węglowodanów zwierzęcych lub roślinnych, którymi się żywią. 

Większość mrówek jest pozbawiona skrzydeł. Jeśli spotkasz latające mrówki, oznaczać to będzie, że masz do czynienia z samcem lub matką na niedługo przed zniesieniem jaj. Podczas gdy ciało robotnicy mierzy 4–9 mm, samców i matki 9–11 mm. Swoimi rozmiarami mogą więc wywołać obawy, choć niesłuszne, ponieważ mrówki ze skrzydłami nie gryzą. 

Ciało mrówki składa się z odwłoku, głowy i styliku, czyli grzbietu owada. Głowa mrówki wyposażona jest w szczęki. To z ich pomocą przenosi materiał do budowy gniazda, poczwarki, a także rozdrabnia pokarm. Szczęka pozwala mrówce także kąsać przeciwnika. Po ugryzieniu spryskuje ranę wydzieliną, w której składzie znajduje się kwas mrówkowy. To właśnie on wywołuje pieczenie. 

Ugryzienie mrówki – jak rozpoznać co mnie ugryzło? 

Jad mrówki to w 95 proc. alkaloidy i w 5 proc. frakcja wodna z białkami. To właśnie białka zawierają alergeny wywołujące uczulenie. Pomijając ciężkie przypadki anafilaksji, reakcja na ugryzienie mrówki może pojawić się nawet po sześciu godzinach od ataku owada. 

Miejsce wbicia szczęki i wytryśnięcia wydzieliny z jadem mrówkowym jest bolesne, zaczerwienione i spuchnięte. Zmiana ma charakter miejscowy i zwykle ustępuje po kilku godzinach. Jeśli zaczerwienie i obrzęk ma średnicę przekraczającą 10 cm i nie znika po upływie doby, wówczas mowa jest o rozległej reakcji na ugryzienie mrówki. Zmiany mogą narastać przez dwa kolejne dni, po czym samoistnie zaczynają znikać. 

Ugryzienie mrówki – co na ukąszenia? 

Jeśli zauważysz na ciele dziwne ugryzienia, przebywając w pobliżu mrowiska, najpewniej ukąszenie to jest efektem ataku mrówki. Zwykła reakcja miejscowa nie wymaga specjalnej interwencji. Wystarczy, że przemyjesz skórę wodą z mydłem i zastosujesz okład z kostek lodu zawiniętych w ściereczkę (aby nie doprowadzić do odmrożenia). Taki zimny kompres zredukuje nieco odczuwany dyskomfort.  

Ulgę odczujesz także po aplikacji dowolnego preparatu na ukąszenia. Najczęściej mają postać żelu. Jeśli planujesz zastosować preparat u dziecka, pamiętaj, aby wcześniej upewnić się, czy nie ma ku temu przeciwwskazań. Wiele środków przeznaczonych jest dla maluchów powyżej 3 roku życia. Nie powinny być one stosowane u dzieci młodszych. 

Ugryzienie mrówki – kiedy ugryzienia owadów wymaga interwencji lekarza? 

Mrówki rudnice zadają najbardziej bolesne ukąszenie spośród wszystkich gatunków tych owadów w Polsce. Mogą też wywołać reakcję alergiczną w postaci: 

• uczulenia pierwotnego na wydzielinę zawierającą kwas mrówkowy, 
• reakcji krzyżowej w wyniku uczulania na jad mrówek ognistych (łac. Solenopsis) z trenerów Ameryki Południowej i Północnej, 
• reakcji krzyżowej w wyniku uczulenia na jad osy. 

W skrajnych przypadkach ukąszenie mrówki może wywołać wstrząs anafilaktyczny. Jak dotąd odnotowano pojedyncze takie przypadki. Jeśli jednak zaobserwujesz u siebie lub osoby zaatakowanej mrówki niepokojące objawy – natychmiast skontaktuj się z lekarzem, ponieważ anafilaksja jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. 

Już kilka minut po ukąszeniu mogą się pojawić: 

• rumień, świąd skóry, pokrzywka, 
• obrzęk skóry, 
• obrzęk górnych dróg oddechowych, 
• niedrożność oskrzeli, 
• łzawienie i przekrwienie oczu, 
• uczucie mrowienia, 
• nieżyt nosa, 
• hipotonia (nagły spadek ciśnienia), 
• zapaść sercowo-naczyniowa, 
• zaburzenia świadomości, 
• drgawki. 

Nieco rzadziej pojawiają się zaburzenia ze strony układu pokarmowego oraz moczowego i płciowego. Są to m.in. dolegliwości gastryczne, nietrzymanie moczu czy skurcze macicy. 

Mimo że wstrząs anafilaktyczny nie ma zwykle ostrego przebiegu, to każdy przypadek wymaga interwencji medycznej i obserwacji szpitalnej przez co najmniej dwie doby, na wypadek, gdyby powstały opóźnione reakcje niepożądane na ugryzienie mrówki. 

Jak uniknąć ugryzienia mrówki? 

Jedynym sposobem na uniknięcie ugryzienia przez mrówkę jest nieprowokowanie jej do ataku. Owady te nie kąsają, jeśli nie są do tego zmuszone, aby np. bronić swojego gniazda. 

Jeśli mrówki zagościły w twoim domu i obawiasz się ugryzienia, z pewnością szukasz skutecznych metoda na to jak pozbyć się mrówek. Na szczęście istnieje wiele domowych sposobów na mrówki. Jednym z najlepszych jest aromat cytryny. Wystarczy rozprowadzić sok z cytryny w wodzie i regularnie spryskiwać pomieszczenie, gdzie przebywają owady, aby te na dobre je opuściły. Podobnie zadziała skórka z pomarańczy i… świeżo zmielony pieprz. 

Jak pozbyć się mrówek, aby te więcej nie stawały się nieproszonymi lokatorami szafek i zakamarków w domu? Przechowuj jedzenie w szczelnych pojemnikach, a resztek na bieżąco się pozbywaj. Wszystko po to, aby nie zwabić nieświadomie mrówek pod swój dach. 

Źródła: 

1. P. Z. Brewczyński, Alergia na użądlenia i ukąszenia przez mrówki Formicidae, [w:] M. Nittner-Marszalska, Alergia na owady, Mediton, Łódź 2016, s. 131–155. 
2. P. Lachowska-Kotowska, A. Grzywa-Celińska, Anafilaksja – rozpoznawanie i leczenie w praktyce lekarskiej, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 2013, t. 19, nr 2, s. 99–102. 
3. K. Ciszowski, A. Miętka-Ciszowska, Ukąszenia przez błonkówki, „Przegląd Lekarski” 2007, nr 64, s. 4–5.