Budowa i funkcje keratynocytów. Jakie jest ich znaczenie w kosmetologii?

Keratynocyty to komórki naskórka odpowiedzialne za produkcję keratyny – białka będącego budulcem włosów, paznokci i skóry. Dzięki procesowi keratynizacji, w którym keratynocyty  dzielą się, różnicują i migrują w górne warstwy naskórka, możliwa jest odnowa skóry. Keratynocyty odgrywają również istotną rolę w reakcjach immunologicznych oraz uczestniczą w gojeniu się ran. Jak zbudowane są keratynocyty i jakie jest ich znaczenie w kosmetologii? 

Jak zbudowane są keratynocyty?

Keratynocyty to główne komórki naskórka obecne we wszystkich warstwach naskórka, w tym w: 

• warstwie podstawnej – najgłębiej położonej warstwie naskórka. Tworzy ją 1 rząd cylindrycznych keratynocytów zawierających duże, owalne jądra komórkowe. Komórki połączone są ze sobą i z komórkami warstwy kolczystej za pomocą desmosomów, natomiast z błoną podstawną łączą się hemidesmosomami. Około 10% keratynocytów warstwy podstawnej to komórki macierzyste ulegające procesowi mitozy. W wyniku podziału mitotycznego z każdej komórki macierzystej powstają dwie komórki: komórka macierzysta, która pozostaje w warstwie podstawnej oraz komórka potomna przesuwająca się ku górnym warstwom naskórka i różnicująca się; 
• warstwie kolczystej – składającej się z kilku rzędów wielobocznych, spłaszczonych komórek. Keratynocyty znajdujące się w warstwie kolczystej produkują cytokeratyny (CK1, CK10) i białka (filagrynę, inwolukrynę). Zsyntetyzowane cytokeratyny tworzą filamenty pośrednie cytokeratynowe; 
• warstwie ziarnistej – buduje ją jeden lub kilka rzędów komórek o wrzecionowatym kształcie i spłaszczonych jądrach. Keratynocyty produkują białka: profilagrynę, lokrynę, SPR, kornifinę i inwolukrynę odpowiedzialne za rogowacenie komórek i tworzenie się łusek rogowych. Ponadto w warstwie ziarnistej syntetyzowane są glikolipidy, które po uwolnieniu do przestrzeni międzykomórkowej tworzą barierę chroniącą przed utratą wody; 
• warstwie jasnej – obecnej tylko w grubym naskórku na podeszwach stóp i wewnętrznych powierzchniach dłoni. Znajdujące się tu keratynocyty pozbawione są jąder komórkowych, a ich wnętrze wypełniają filamenty cytokeratynowe zebrane w pęczki; 
• warstwie rogowej (zrogowaciałej) – składającej się z części zbitej i części złuszczającej. Znajdują się w niej spłaszczone keratynocyty nazywane korneocytami. Są to komórki martwe, zbudowane z keratyny i pozbawione jądra. 

Funkcje keratynocytów

Keratynocyty pełnią ważne funkcje w organizmie. Przede wszystkim biorą udział w procesie keratynizacji: przemieszczają się przez poszczególne warstwy naskórka migrując od warstwy podstawnej do warstwy rogowej. Cały proces trwa ok. 28-40 dni; im starszy organizm, tym proces trwa dłużej. W tym czasie komórki ulegają stopniowemu różnicowaniu i zmianom morfologicznym. Końcowym etapem keratynizacji jest złuszczanie komórek. W efekcie dochodzi do odnowy komórkowej naskórka. 

Keratynocyty wraz z komórkami Langerhansa uczestniczą w odpowiedzi immunologicznej organizmu – prezentują antygeny limfocytom T i wytwarzają cytokiny. Wraz z fibroblastami biorą udział w procesie gojenia się ran. Co więcej, keratynocyty wytwarzają czynniki wzrostu oraz czynniki stymulujące granulocyty, monocyty i makrofagi. Dzięki temu mogą zmniejszać stan zapalny organizmu oraz wspomagać naprawę tkanek. Zaburzenia keratynizacji prowadzą do wystąpienia różnych schorzeń, w tym łuszczycy, łupieżu czy łojotokowego zapalenia skóry. 

Znaczenie keratynocytów w kosmetologii

Wiedza na temat budowy i funkcji keratynocytów pozwoliła na opracowanie zabiegów kosmetycznych, które wpływają na poprawę wyglądu skóry. Mowa tu o różnego rodzaju peelingach kosmetycznych. Najmniej inwazyjną metodą jest peeling enzymatyczny, który polega na aplikacji preparatu z substancjami delikatnie złuszczającymi np. bromelainą czy papainą. Rozpuszczają one warstwę rogową skóry. Martwy naskórek można też złuszczyć masując twarz preparatem z drobinkami ściernymi (peeling mechaniczny). Trzecim typem peelingu jest peeling kwasowy. Eksfoliacja kwasami pozwala na pozbycie się martwego naskórka, dogłębne oczyszczenie skóry, jej nawilżenie i regenerację. Warto pamiętać o tym, że peelingi kosmetyczne powinny być wykonywane z umiarem. Zbyt częste złuszczanie naskórka może bowiem prowadzić do nadmiernego rogowacenia skóry. 

Osobom borykającym się z problemem rogowacenia skóry polecane są specjalne kosmetyki pielęgnacyjne, które rozmiękczają zrogowacenia i ułatwiają usuwanie martwych komórek. W ich składzie można znaleźć takie substancje, jak: mocznik, oleje roślinne, pantenol czy alantoina. 

Źródła:

1. Minna Piipponen, Dongqing Li, and Ning Xu Landén. The Immune Functions of Keratinocytes in Skin Wound Healing. Int J Mol Sci. 2020 Nov; 21(22): 8790. 
2. Marcin Błaszczyk. Histologia dla kosmetologów. OFICYNA WYDAWNICZA PWSZ NYSA 2013