Fitosterole – źródła, właściwości, zastosowanie w diecie i kosmetyce

Fitosterole (sterole roślinne) to substancje, które możesz dostarczyć wraz z dietą, spożywając oleje roślinne, rośliny strączkowe, nasiona i orzechy oraz produkty zbożowe. Ich dobroczynny wpływ na organizm polega na obniżaniu cholesterolu LDL i regulacji gospodarki węglowodanowej. Ale to nie jedyne zastosowanie fitosteroli. Oprócz przemysłu spożywczego wykorzystuje je również przemysł kosmetyczny. Sprawdź, jakie właściwości mają fitosterole.  

Co to są fitosterole roślinne? 

Fitosterole, nazywane też sterolami roślinnymi, to grupa związków chemicznych występujących w błonach komórkowych wszystkich tkanek roślinnych. Z chemicznego punktu widzenia fitosterole są analogami cholesterolu – związku znajdującego się w zwierzęcych błonach komórkowych. Fitosterole to 28- lub 29- węglowe alkohole wielopierścieniowe. Zalicza się do nich sterole (forma nienasycona), stanole (forma nasycona) oraz sterolowe i stanolowe estry kwasów tłuszczowych, kwasu hydroksycynamonowego, glukozy bądź glikolipidów. Znanych jest ponad 200 fitosteroli. Do najbardziej powszechnych należą: sitosterol, kampesterol i stigmasterol. Inne przykłady steroli roślinnych to: cyklodiartenol, ergosterol, obtusifoliol, sitostanol, kampestanol i stigmastanol. 

W jakich produktach znajdują się fitosterole? 

Najwięcej fitosteroli znajduje się w olejach roślinnych oleju kukurydzianym, rzepakowym, sezamowym, słonecznikowym. Do produktów bogatych w sterole roślinne należą też: 

• nasiona sezamu, 

• kiełki pszenicy, 
• oliwa z oliwek, 
• soja, 
• otręby ryżowe, 
• orzechy: włoskie, ziemne, laskowe,  
• migdały, 
• nasiona roślin strączkowych, 
• produkty zbożowe żytnie, pszeniczne, jęczmienne i owsiane. 

Poniższa tabelka przedstawia zawartość fitosteroli w wybranych produktach. 

Z dietą dostarczane jest przeciętnie 100-300 mg fitosteroli na dobę. Aby sterole roślinne wywołały korzystny wpływ na organizm ludzki potrzebne jest ich spożycie w ilości 2-3 g na dobę. Niestety nawet osoby na diecie wegetariańskiej oraz innych dietach z dużą liczbą produktów roślinnych nie są w stanie zrealizować powyższych zaleceń żywieniowych. Ma to też związek z faktem, iż biodostępność fitosteroli jest niska. Stąd wzięła się potrzeba wzbogacania żywności o fitosterole. Produkty zawierające dodatek steroli roślinnych to: margaryny, majonezy, jogurty, sery, mleko, napoje mleczne, sery dojrzewające, serki homogenizowane, lody, soki owocowe, produkty mięsne, czekolady i chleby żytnie. 

Fitosterole można też suplementować. Kapsułki z fitosterolami zawierają kompleks fitosterolowy pozyskiwany m.in. z soi, awokado czy owoców oliwki oraz estry sterolowe. W zależności od wybranego preparatu, w jednej kapsułce znajduje się ok. 400-600 mg fitosteroli. 

Sterole roślinne – właściwości 

Fitosterole w roślinach pełnią funkcje ochronne – wzmacniają i utwardzają błony komórkowe, dzięki czemu rośliny są bardziej odporne na uszkodzenia. W żywieniu człowieka fitosterole to cenne substancje, które korzystnie wpływają na gospodarkę lipidową i węglowodanową, mogą też wykazywać działanie przeciwnowotworowe. Sterole roślinne mają również właściwości przeciwutleniające i detoksykacyjne. 

Fitosterole a cholesterol 

Działanie przeciwcholesterolowe steroli zaobserwowano już w latach 50. XX wieku.  W leczeniu hipercholesterolemii umiarkowanego stopnia zastosowanie znalazł wtedy beta-sitosterol. Fitosterole mają budowę podobną do cholesterolu przez co konkurują z tym związkiem o przyłączanie się do wolnych receptorów znajdujących się na micelach. Tym sposobem fitosterole roślinne zmniejszają wchłanianie cholesterolu z jelit i prowadzą do obniżenia stężenia tzw. “złego” cholesterolu LDL. Dzięki temu stanowią element profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych zmniejszając ryzyko miażdżycy, nadciśnienia tętniczego krwi i choroby wieńcowej. 

Fitosterole a cukrzyca 

W badaniach zaobserwowano, że fitosterole regulują metabolizm glukozy. U osób z grupy badawczej przyjmujących kwasy omega 3 i fitosterole zanotowano spadek stężenia triglicerydów, obniżenie wskaźnika insulinooporności i hemoglobiny glikowanej.  

Fitosterole a nowotwory 

Fitosterole to substancje, które mogą zmniejszyć ryzyko raka piersi, raka jelita grubego i raka prostaty. Wykazano, że beta-sitosterol hamuje proliferację i przerzutowość komórek raka piersi MDA-MB-231. Ponadto indukuje apoptozę komórek nowotworowych oraz pobudza układ immunologiczny do walki z nowotworem. 

Sterole roślinne – skutki uboczne nadmiaru 

Jak wiadomo, każda substancja spożywana w nadmiarze ma negatywny wpływ na organizm. Stosowanie fitosteroli w ilości powyżej 3 g może wywołać skutki uboczne w postaci obniżenia poziomu beta-karotenu aż o 25%, witaminy E o 8% oraz likopenu. Ze względu na możliwość zaburzenia wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, dzieci poniżej 5. roku życia nie powinny spożywać margaryn i innych produktów wzbogacanych w sterole roślinne. Rzadką chorobą, na którą ma wpływ spożycie steroli roślinnych, jest fitosterolemia. U osób z tym schorzeniem wydalanie fitosteroli z organizmu jest ograniczone, przez co znacząco wzrasta ich stężenie w organizmie. Stan ten predysponuje do wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i zawału serca. 

Fitosterole w kosmetyce 

Fitosterole znajdują zastosowanie nie tylko w przemyśle spożywczym, ale i kosmetycznym. Sterole roślinne dodawane do preparatów kosmetycznych mają za zadanie pobudzać syntezę kolagenu, ograniczać rozkład elastyny, łagodzić podrażnienia i przyspieszać regenerację naskórka. Ponadto działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo. Sterole nie tylko poprawiają stan skóry, ale też hamują utratę wody z jej głębszych warstw i działają nawilżająco. Dodatek fitosteroli można znaleźć przede wszystkim w kremach i maseczkach regenerujących. 

Bibliografia: 

1. Renata Szymańska, Jerzy Kruk, “Fitosterole — występowanie i znaczenie dla człowieka”, Tom 56, 2007, numer 1–2 (274–275), strony 107–114. 
2. Anna Nowak, “Fitosterole w codziennej diecie”, Postępy Fitoterapii 1/2011. 
3. “Rola i znaczenie steroli roślinnych w żywieniu człowieka.”, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLII, 2009, 1, str. 1 – 9.