Izotretynoina – zastosowanie, działanie i skutki uboczne leku na trądzik

Trądzik to jedna z najpowszechniejszych chorób skóry. Zdaniem lekarzy stanowi poważny problem terapeutyczny, psychologiczny i społeczny. Jedną z substancji stosowanych w leczeniu trądziku jest izotretynoina. Czym jest? Jak działa? Skąd biorą się kontrowersje wokół izotretynoiny i jakie są skutki uboczne jej stosowania? Czy izotretynoina znajduje się we wszystkich lekach na trądzik dostępnych na receptę?

Czym jest izotretynoina? 

Izotretynoina to syntetyczna pochodna witaminy A. Pełna nazwa substancji to stereoizomer kwasu all-trans-retinowego. Substancja wykazuje bardzo dużą skuteczność w leczeniu trądziku, jednak ze względu na jej silne działanie, wielość przeciwwskazań i skutków ubocznych jest dostępna wyłącznie na receptę, a decyzję o podjęciu leczenia może podjąć tylko lekarz. 

Jak działa izotretynoina? 

Mechanizm działania izotretynoiny nie jest do końca znany. Udowodniono jednak, że podczas jej stosowania zmniejsza się aktywność gruczołów łojowych, a ich rozrost zostaje zahamowany. Dodatkowo izotretynoina wykazuje niewielkie działanie przeciwzapalne, a także przeciwnowotworowe. 

Komu polecana jest izotretynoina? 

Wskazaniem do leczenia izotretynoiną jest ciężka postać trądziku. Przez ciężką postać trądziku rozumie się trądzik ze skupiskami wykwitów zapalnych w postaci guzków lub trądzik ze zmianami, które mogą skutkować powstaniem trwałych blizn Dodatkowym warunkiem włączenia izotretynoiny do leczenia jest oporność trądziku na standardowe leczenie lekami przeciwbakteryjnymi.  

W przypadku łagodnej lub umiarkowanej postaci trądziku izotretynoina może być stosowana warunkowo, miejscowo w postaci maści. 

Przeciwwskazania do stosowania izotretynoiny 

Leczenie izotretynoiną obwarowane jest licznymi wymogami dotyczącymi stanu zdrowia pacjenta i obarczone przeciwwskazaniami.  

1. Ciąża 

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania izotretynoiny jest ciąża, ponieważ substancja ma działanie teratogenne (uszkadzające płód). Przyjmowanie izotretynoiny nakłada na pacjentki obowiązek stosowania antykoncepcji. Wymóg ten jest przestrzegany do tego stopnia, że wypisując receptę na lek z izotretynoiną, lekarz ma obowiązek wypisać pacjentce receptę na doustne środki antykoncepcyjne. W niektórych źródłach medycznych wręcz zaleca się, aby były to doustne środki hormonalne zawierające estrogen i odpowiednio wysokie dawki progestagenu, aby zminimalizować ryzyko zajścia w ciążę. Antykoncepcja musi być stosowana już na miesiąc przed leczeniem i na miesiąc po nim. 

2. Karmienie piersią 

Izotretynoina przenika do pokarmu, dlatego nie wolno stosować jej podczas karmienia piersią. 

3. Wykonywanie prób wątrobowych i lipidogramu 

Podczas leczenia izotretynoiną należy co trzy miesiące badać wątrobę i poziom cholesterolu. Badania te należy wykonać na miesiąc przed leczeniem i po jego zakończeniu. W przypadku pacjentek z zaburzeniami metabolizmu tłuszczu, cukrzycą czy uzależnieniem od alkoholu częstotliwość badań musi być częstsza. Ze względu na to, jak bardzo izotretynoina obciąża wątrobę, w czasie jej stosowania nie powinno się pić alkoholu. Niewydolność wątroby jest przeciwwskazaniem do stosowania izotretynoiny. 

4. Kontrola poziomu glukozy 

Pacjentki z cukrzycą lub nietolerancją glukozy powinny w trakcie leczenia izotretynoiną często kontrolować stężenie glukozy. 

5. Depresja 

Izotretynoina powinna być ostrożnie stosowana u osób cierpiących na depresję, ponieważ może pogłębiać stany depresyjne – aż do myśli samobójczych. 

6. Zaburzenia widzenia 

Izotretynoina powinna być ostrożnie stosowana u osób z zespołem suchego oka.  

7. Rezygnacja z depilacji woskiem i ściernia naskórka 

W czasie leczenia izotretynoiną i pół roku po zakończeniu leczenia należy zrezygnować ze ścierania naskórka i depilacji woskiem. 

8. Zakaz stosowania innych leków przeciwtrądzikowych 

Podczas leczenia izotretynoiną nie wolno stosować jednocześnie tetracykliny i innych retinoidów, czyli pochodnych witaminy A. 

Przeciwwskazaniem do leczenia izotretynoiną jest także nadwrażliwość na tę substancję, a również na soję i orzeszki ziemne. 

Ponadto leczenie izotretynoiną należy przerwać w przypadku silnej biegunki i nadciśnienia węwnątrzczaszkowego. 

Skutki uboczne stosowania izotretynoiny 

Stosowanie izotretynoiny wiąże się z wieloma skutkami ubocznymi, z których większość ustępuje w trakcie leczenia. Najczęstsze objawy niepożądane przy leczeniu izotretynoiną to: 

• suchość skóry; 
• suchość oka wraz z zapaleniem spojówek, nietolerancja soczewek kontaktowych; 
• suchość błon śluzowych; 
• nadwrażliwość skóry; 
• bóle stawów i mięśni; 
• świąd; 
• zmiany w morfologii krwi; 
• zwiększenie poziomu cholesterolu i glukozy; 
• ból głowy, 
• zaostrzenie trądziku. 

Wśród rzadkich skutków ubocznych stosowania izotretynoiny wymienia się m.in.: łysienie, zakażenie skóry, problemy ze wzrokiem i słuchem, krwawienia z przewodu pokarmowego, wysypkę i rumień, zniszczenie paznokci, zapalenie wątroby, trzustki i jelit.

Jak długo przyjmować izotretynoinę? 

Leczenie izotretynoiną jest długie – trwa od 16 do 24 tygodni. 

Ile kosztuje kuracja izotretynoiną? 

W Polsce izotretynoina znajduje się w kilku lekach na trądzik na receptę. Cena izotretynoiny jest dosyć wysoka – opakowanie leku zawierającego tę substancję to koszt ok. 60-70 zł za 30 kapsułek preparatu. W Polsce izotretynoina nie jest refundowana. 

Jeśli nie izotretynoina, to co? 

Jak widać w powyższym artykule, leczenie izotretynoiną budzi sporo kontrowersji. Izotretynoina to jednak nie jedyna substancja, którą znajdziesz w lekach z apteki na trądzik. Podobnie działającymi do izotretynoiny substancjami jest grupa tetracyklin (m.in. tetracyclinum, chlorowodorek tetracykliny), Są to substancje o właściwościach antybakteryjnych, które podobnie jak izotretynoina wykazują dużą skuteczność w leczeniu trądziku pospolitego. O wprowadzeniu ich do leczenia także musi zadecydować lekarz, ponieważ podobnie jak izotretynoina wywołują poważne skutki uboczne, choć nieco rzadziej i w mniejszym stopniu. 

Dużą skuteczność w leczeniu trądziku mają preparaty na trądzik z retinoidami. Znajdziesz je w aptekach i drogeriach w postaci kremów z retinolem i ser. Mają skuteczne działanie regulujące i przeciwtrądzikowe, a są znacznie bezpieczniejsze niż izotretynoina. Pamiętaj też, że izotretynoiny nie wolno łączyć z innym retinoidami. 

Źródła:

1. Izotretynoina (opis profesjonalny) https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=428, dostępny 16.01.2023. 
2. Mazur Małgorzata, Agnieszka Zawirska, Franciszek Seneczko, Andrzej Kaszuba, Zygmunt Adamski. 2019. Choroby łojotokowe skóry [w:] red. Zygmunt Adamski, Andrzej Kaszuba. Dermatologia dla kosmetologów, Wrocław: Edra Urban & Partner.