Pękające kąciki ust – objawy, przyczyny i leczenie

Pękające kąciki ust należą do grupy często występujących schorzeń w obrębie jamy ustnej. Ich podłożem mogą być zarówno infekcje grzybicze czy niedobory składników odżywczych, jak i choroby współistniejące. Prawidłowe rozpoznanie czynników etiologicznych pozwala wdrożyć odpowiednie metody leczenia, które sprawią, że bolesne zajady nie będą miały nawracającego charakteru.

Pękające kąciki ust – objawy

Pękające kąciki ust (a właściwie zapalenie kątów ust), zwane potocznie zajadami, są dość częstym schorzeniem, występującym zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. Szacuje się, że bakteria Candida Albicans bytuje na skórze od 40 do 75 proc. populacji nie objawiając się w żaden sposób. Jeśli jednak doprowadza do wystąpienia stanu zapalnego, to najczęściej dotyka kobiety po 50. r.ż. oraz osoby używające protezy stomatologiczne. 

Charakterystycznym objawem jest zaczerwienienie w miejscu przerwania ciągłości naskórka i błony śluzowej, biegnące promieniście od kątów ust. Chorą tkankę może pokrywać sucha błona lub strup. Z czasem szczeliny wydłużają się nawet do kilku centymetrów i pojawiają się na nich owrzodzenia. Mogą również wystąpić niewielkich rozmiarów żółto-brązowe ziarninujące grudki, będące objawem zliszajowacenia. 

Najczęściej pęknięcia występują symetrycznie po obu stronach warg, choć zdarzają się również przypadki jednostronnego schorzenia.

Poza tymi typowymi objawami można zauważyć również:

• nadżerkę (a nawet rozpadliny) w miejscu zainfekowanym,
• łuszczenie skóry,
• ból i pieczenie,
• krwawienie.

Pękanie kącików ust – przyczyny

Czynniki etiologiczne pękniętych kącików ust mogą mieć zarówno charakter miejscowy, jak i ogólnoustrojowy. Prawidłowe ich rozpoznanie warunkuje dobór odpowiednich metod leczenia i ich skuteczność.

Najczęstszą przyczyną pękających kącików ust jest zakażenie grzybami, paciorkowcami, gronkowcami, bakteriami lub wirusami.

Poza infekcjami zajazdy mogą być skutkiem dużych niedoborów witamin, mikro- i makroelementów, o co nietrudno, gdy stosuje się dietę redukcyjną bądź nieprawidłowo zbilansowaną. Za pojawianie się ran odpowiedzialny jest niski poziom witamin z grupy B (B2, B3, B6 i B12), żelaza oraz cynku.

Zapalenie kątów ust może mieć także szereg innych przyczyn, np:

• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• niedokrwistość megaloblastyczna,
• cukrzyca,
• choroby ogólnoustrojowe (np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, toczeń),
• zaburzenia pracy układu pokarmowego,
• cukrzyca,
• otyłość,
• ciąża,
• obniżona odporność,
• antybiotykoterapia lub terapia retinoidami,
• alergie kontaktowe,
• niewłaściwa higiena jamy ustnej oraz próchnica,
• podrażnienia aparatem ortodontycznym lub protezą,
• poważne wady zgryzu,
• podrażnienia (wysuszenie) przez wiatr lub niską temperaturę,
• nadużywanie cukru, kofeiny, alkoholu, nikotyny, narkotyków,
• przewlekły stres.

Jak leczyć zajady?

Pęknięte kąciki ust są dość poważnym schorzeniem, które poza negatywnym wpływem na estetykę twarzy, wywołuje ból, a niekiedy i krwawienie. Nieleczone zajady powiększają się, a rana staje się głębsza, co może pozostawić po sobie trwałe blizny.

Co na zajady u dziecka?

Zajady u dziecka mają zazwyczaj taką samą przyczynę jak u dorosłych. W tym wypadku stosuje się kompleksowe leczenie polegające na uzupełnieniu niedoborów witamin, a także nakładaniu na zmiany skórne specjalnych maści nawilżających przepisanych od lekarza. Jeśli chodzi o preparaty doustne, to zazwyczaj stosuje się je u dzieci powyżej czwartego roku życia.

Popękane kąciki ust – domowy sposób na zajady

Domowe sposoby na zajady służą przede wszystkim złagodzeniu stanów zapalnych i zagojeniu ran. Jeśli jednak przyczyną pękających kącików ust jest grzybica, niedobory witamin albo współistniejące choroby autoimmunologiczne, wówczas można spodziewać się, że schorzenie będzie miało charakter nawracający.

Domowe metody leczenia zajadów mogą więc wspierać terapię zaleconą przez lekarza, ale jej nie zastąpią.

Do działań profilaktycznych warto włączyć:

• prawidłowe zbilansowanie diety (ze szczególnym uwzględnieniem zwiększonej podaży witamin z grupy B, żelaza oraz cynku) w połączeniu z właściwą suplementacją,
• ograniczenie używek (kawy, cukru, nikotyny, alkoholu),
• wdrożenie zasad prawidłowej higieny jamy ustnej (regularne szczotkowanie, nitkowanie i stosowanie płynów antybakteryjnych),
• stosowanie preparatów ochronnych na usta, zawierających w składzie witaminy A i E.

W celu złagodzenia już istniejących stanów zapalnych warto stosować okłady na zmienione chorobowo miejsca. Działanie łagodzące ma preparat wykonany z drożdży, miodu i czosnku oraz napar z kwiatu nagietka. Można również stosować miejscowo miąższ z liścia aloesu oraz przemywać twarz zaparzoną szałwią.

Aby zniwelować stany zapalne i odkazić rany warto sięgnąć natomiast po maść z kłącza pięciornika, żyworódki lub oczaru.

Farmakologiczne metody leczenia zajadów

W zależności od czynników etiologicznych pękających kącików ust stosuje się inne metody leczenia. Dlatego tak ważne jest pobranie wymazu z jamy ustnej, kątów ust i języka.

Jeśli przyczyną jest infekcja grzybicza, wówczas stosuje się antybiotyk w formie nystatyny lub natamycyny w kremie. Niekiedy lekarz przepisuje jednoprocentowy krem klotrimazolowy lub dwuporcentowy krem ketokonazolowy.

W przypadku zmian o innym podłożu stosuje się glikokortykosteroidy o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym.

Jeśli zajady są efektem niedoboru witamin oraz mikro- i makroelementów wówczas do leczenia wdraża się odpowiednie suplementy.

Najtrudniejsze do wyleczenia są zajady będące objawem chorób współistniejących, takich jak atopowe zapalenie skóry, toczeń, liszaj. Wówczas terapia musi skupić się na leczeniu pierwotnego schorzenia. W przeciwnym wypadku zapalenie kątów ust będzie nawracać.

Bibliografia:

1. B. Betkowicz, M. Skiba-Tatarska, J. Wysokińska-Miszczuk, Kandydoza jamy ustnej [w:] Gerontologia Polska tom 14, nr 4
2. M. Skiba, M. Kusa-Podkańska, J. Wysokińska-Miszczuk, A. Kaszuba, Z. Adamski, Wpływ stanu jamy ustnej na jakość życia osób w starszym wieku [w:] Gerontologia Polska tom 13, nr 4
3. B. Włodek-Owińska, T. Owiński , Atlas chorób błony śluzowych jamy ustnej, 1975
4. R. Górska, M. Nowak, Wybrane zagadnienia z diagnostyki i leczenia chorób błony śluzowej jamy ustnej [w:] Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny tom 6, nr 2 (2017)
5. U. Papierz, A. Żegota, A. Dudko, S. Kłosek, Zapalenie kątów ust – jak nie popełnić błędu? [w:] Dermatologia po dyplomie nr 05 (wrzesień) 2018
6. M. Lesińska-Sawciak, M. Waśkow, Medycyna ludowa, gusła i zabobony jako metody lecznicze praktykowane w XXI wieku [w:] Medycyna Rodzinna 1/201